Mapáil, Éisteacht, Síolú agus Amhránaíocht

An chaoi a bhfuil Scéalta Pobail Tóchar ag obair chun scéalta na ndaoine a chónaíonn i mbogaigh Lár na Tíre a ghabháil, agus é mar mhisean acu chun tacú le rannpháirtíocht pobail. Tugann an coimeádaí Helen Shaw cur síos dúinn ar an méid atá ar siúl acu.

Bean Uí Loingsigh agus Rang 4 scoil Naomh Áine le ceannaire deonach Ethos, Eugene Dunbar (Grianghraf le Helen Shaw)

Bhí nóiméad iontach againn ar Phortach Chluain Chró, Bealach an Tirialaigh, Co. na hIarmhí an lá cheana. Bhí ceannaire Dheonach Ethos (Gach Rud atá ar Taispeántas ag Bealach an Tirialaigh), Eugene Dunbar, agus an t-ealaíontóir Annie Holland tar éis rang a 4 ó Bhunscoil Naomh Áine an tsráidbhaile a thabhairt ar shiúlóid phortaigh, áit a raibh teacht ar an dúlra agus an chruthaitheacht. D’éist siad le ceiliúr éan, fuair siad eolas ar ghlaoch sainiúil an tiuf-teaf agus dúirt Eugene gur eitil an tiuf-teaf beag an bealach ar fad ón Afraic chun nead a dhéanamh inár nEarrach, fuair siad agus d’aithin siad andraiméid, bláth Uíbh Fhailí, agus an drúchtín beag bídeach, a bhfuil an-tóir ag páistí air mar is féidir leis feithidí a ithe. Nuair a bhailigh na páistí le chéile le haghaidh lóin, a bhí ag teastáil go géar, ar an gclárchosán ag breathnú amach ar an bportach ard, tháinig duine ceannasach a bhí amuigh ar an lúb ar lá breá gréine inár dtreo. Sagart amhránaíochta áitiúil agus cáiliúil, an tAthair Ray Kelly, a bhí ann, in éineacht le Barney, a mhadra. Bhain an tAthair Ray cáil amach nuair a ghlac sé páirt ar Dancing with the Stars sa bhliain 2020, ach tá sé ina ‘shagart amhránaíochta’ le breis agus deich mbliana, go minic ag bainiseacha, agus laistigh de nóiméid bhí sé sásta canadh ar an toirt dúinn, amhrán a bhfuil sé tar éis a chuid féin a dhéanamh dó, Hallelujah le Leonard Cohen, agus rinneadh stáitse den chlárchosán leis na páistí mar a chór aige. Bhí Barney páirteach ann freisin.

An tAthair Ray Kelly agus Barney an madra, ag treorú seisiún ceoil ‘Hallelujah’ ar an gclárchosán portach le Bean Uí Loingsigh

agus a Rang a 4, Bunscoil Naomh Áine, Bealach an Tirialaigh, Co. na hIarmhí (Grianghraf le Helen Shaw)

Mar chuid de thionscadal Athchóirithe Thalamh Bogach Lártíre Tóchar, is tionscnamh dhá bhliain é Scéalta Pobail Tóchar atá dírithe ar dhaoine, áit agus muintearas. Baineann ár gcuid oibre leis na daoine atá ina gcónaí cois na bportach, na dtailte móna agus na mbogach agus an nasc atá idir a saol agus athchóiriú an dúlra. In Aistriú Cóir, nascann folláine shóisialta, chomhshaoil agus eacnamaíoch le chéile sa chaoi is go bhfuil an t-idirphlé sóisialta chomh tábhachtach leis an téarnamh éiceolaíoch. Tá grúpaí ar nós Ethos agus Eugene Dunbar ina gcaomhnóirí pobail ar a gcuid bogach, agus baineann ár gcuid oibre le scéalaíocht agus cleachtas cruthaitheach a úsáid chun tacú le hathléimneacht an phobail agus rannpháirtíocht a leathnú.

Le Rang a 4 Naomh Áine, thosaigh Eugene an comhrá le Bean Uí Loingsigh faoi na páistí ag comhchruthú painéal nua clárchosáin ag bealach isteach Phortach Chluain Chró. Chuireamar an t-ealaíontóir Annie Holland mar chomhpháirtí leis an rang, agus tá sí ag obair leo chun an painéal nua sin agus na scéalta is mian leo a insint do chuairteoirí atá ag teacht isteach sa lúb a shamhlú. Thug Eugene caint iontach faoin mbithéagsúlacht portaigh leis an rang, ag léiriú scéal an phortaigh ó mhóin (dúirt thart ar 80% de na páistí go n-úsáideann siad fós é mar bhreosla sa bhaile mar go mbeadh móincheart ag go leor de na teaghlaigh seo) go hathchóiriú an dúlra agus ceapadh carbóin. Bhain siad úsáid as samplaí portaigh ardaithe IPCC a thaispeánann agus a insíonn cadás portaigh, lus caisil, fraoch agus drúchtíní, agus roinn Eugene scéal de chorp portaigh Cruachán ón Iarannaois a raibh baint aige le hAmber a chónaíonn i gCruachán, agus d’inis buachaill sa rang faoin gcaoi ar a raibh a sheanathair i measc na bhfear a fuair an corp sin breis agus 20 bliain ó shin. Téann an ‘Seanfhear Cruachán’ siar go dtí 200-400 RC.

An tseachtain i ndiaidh an tseisiúin ranga, chuaigh rang Bhean Uí Loingsigh go dtí an lúb phortaigh i dteannta Eugene agus Annie, agus bhí an tasc acu nádúr an phortaigh a aimsiú, a aithint agus fiú a tharraingt, ag tabhairt eolaíocht saoránach agus ealaín le chéile.

An 4ú rang ag obair ar Phortach Chluain Chró ag sainaithint plandaí agus feithidí (Grianghraf le Helen Shaw)

San iarnóin, d’oibrigh na páistí i dteannta Annie ag tosú ag cruthú na rudaí a chonaic siad, a bhfuair siad taithí orthu agus a mhothaigh siad, agus i ndiaidh na Cásca, fillfidh sí ar ais ag obair leo arís chun an tionscadal a chríochnú. B’fhéidir go bhfanfaimid leis na páistí i rith na bliana agus tá súil againn go mbeimid in ann iad a thabhairt chuig an Ard-Mhúsaem chun na coirp phortaigh agus na seoda a fheiceáil dóibh féin. Táthar ag súil go bhforbróidh na leanaí seo a gcaidreamh féin leis an bportach agus a chuid iontais; Labhair cuid acu faoi cheiliúr éan, cuid eile faoi na crainn a bhí ar imeall an phortaigh agus bhí grá ag cuid eile don stair agus don mhéid atá faoin talamh.

Tá bealach comhoibríoch mapála, éisteachta agus síolúcháin glactha ag ár gcuid oibre i Scéalta Pobail Tóchar. Sa chéad leath den bhliain seo, tá an chuid éisteachta ar bun againn, muid ag bualadh le daoine, ag forbairt caidreamh agus ag foghlaim faoina mothú áite agus muintearais. Tá ocht gcontae againn sa réigiún, mar sin tá iarracht déanta againn díriú ar roinnt áiteanna, cosúil le Bealach an Tirialaigh, le tosú agus fás agus de réir a chéile, mar atá á dhéanamh againn leis an 4ú Rang, chun bealaí oibre agus iniúchadh a chur chun cinn, agus scéalta pobail a chruthú.

Áit eile a bhfuilimid ag obair inti ná Cill Taobháin, Co. Ros Comáin, áit a bhfuil obair iontach déanta ag an ngrúpa Bailte Slachtmhara, faoi cheannas Eileen Fahey, ag tabhairt aire dá bportach áitiúil, Portach Chluain Láir, ag LSC Loch Rí. Is oibrithe deonacha áitiúla dochreidte iad Eileen agus a comhghleacaithe, cosúil le Eugene agus Ethos, a bhfuil am, fuinneamh agus paisean infheistithe acu sa dúlra agus i bhforbairt an lúb phortaigh ionas gur féidir le gach duine taitneamh a bhaint as. Ar ár gcéad chuairt i mí Eanáir, bhuail muid le reathaithe Ros Comáin ag baint taitnimh as, seantuismitheoirí ag tabhairt a gclann clainne chun dealbh Gulliver a fheiceáil leis an limistéar súgartha teaghlaigh a chruthaigh grúpa Eileen, agus siúlóirí aonair ag lorg sos ón saol.

Dealbh Gulliver ag Portach Chluain Láir, cruthaithe ag an bpobal áitiúil (Grianghraf le Helen Shaw)

Ag obair i dteannta Eileen agus Finbar Spellman ó Ghrúpa Forbartha Pobail Chill Taobháin, bhogamar de réir a chéile chun ceardlann ghrianghrafadóireachta ‘áit agus muintearas’ a chur ar bun faoi stiúir an ealaíontóra Shane Hynan, áit ar reáchtáil Shane ceardlann lae iomláin ag tosú ar maidin sa seaneaglais álainn a fheidhmíonn mar ionad pobail, agus ansin obair phraiticiúil grianghrafadóireachta ar lúb an phortaigh, sular fhill muid ar an ionad le haghaidh deochanna te agus scéalta agus grianghraf a roinnt. Baineann saothar ealaíne Shane leas as clóghrafaíocht na dtailte portaigh, agus is as gar do Phortach Chnoc an Chiarraigh é, portach atá faoi úinéireacht an phobail i gCairbre, Co. Chill Dara. Gabhann grianghraf Shane féin d’Eileen ar an tsiúlóid grianghraf+portaigh an spraoi pobail agus bunús cruthaitheach an lae.

Ghlac Eileen Fahey, Bailte Slachtmhara Chill Taobháin, páirt i lá grianghrafadóireachta agus siúlóide portaigh Scéalta Pobail Tóchair ar an 29 Márta 2025 (Grianghraf: Shane Hynan)

I measc na chéad chéimeanna eile dúinn tá scéalaíocht fuaime leis an ngrúpa Bothán na bhFear i gCreagán a bhuaileann le chéile ag an bPortach Beo, Gaillimh, chomh maith le healaíontóirí ar nós Luke Casserly, a thagann as Béal Átha Liag, Co. Longfoirt, agus a bhaineann leas as oidhreacht Bhord na Móna a theaghlaigh féin, a nascadh le háiteanna ar nós Cairbre, Co. Chill Dara. Táimid ag obair le baile Chill Chormaic, agus pobail Liath Mancháin agus Oileán an Bhreatnaigh i gCo. Uíbh Fhailí, agus le Tionscadal Portaigh Mhainistir Laoise i Mainistir Laoise, Co. Laoise, áit a bhfuil siad ag comóradh cúig bliana is fiche d’obair phobail ar phortaigh i mbliana. Tá dátaí againn le pobail eile i gContae Thiobraid Árann agus cinn bhreise i gContae Ros Comáin, mar sin, cé go bhfuilimid ag bogadh i dtreo smaointe agus comhchruthaithe a chur i láthair in áiteanna cosúil le Bealach an Tirialaigh, Cill Taobháin, An Creagán agus Cairbre, táimid fós ag mapáil agus ag éisteacht le comhráite nua le daoine ar fud na réigiún. Agus tá súil againn go mbeidh níos mó amhrán ann! Más mian leat tuilleadh eolais a fháil, seol ríomhphost chugainn tócharstories@gmail.com